Janne Maud Amptmeijer
DALFSEN - Om 6 uur ’s ochtends zijn Nico Kooiker (48) en Annet Koersen (44) al buiten aan het werk. Op de rand van Dalfsen, nog geen kwartier rijden van Zwolle, ligt de boerderij van de melkveehouders. Het is begin zomer en rond het middaguur wordt, als alles meezit, de druppelirrigatie gelegd. Er staat een fris briesje en de zon verdwijnt zo nu en dan achter een grijze wolk. Zoals elke ochtend moet het ontbijt op zich laten wachten, rond half 10 wordt er pas gegeten. Eerst aan het werk.
De boerderij van de familie Kooiker lijkt van buitenaf op ieder ander. Er hangt de herkenbare geur van mest en hooi, die je eerst in je gezicht slaat maar al gauw een vertrouwd gevoel opwekt. In de stal staat een zogeheten melkrobot. Een groot metalen gevaarte waar de koeien zelfstandig naartoe gaan om gemolken te worden. Van de 14.700 melkveebedrijven in Nederland (CBS) hebben er 4.761 een melkrobot. Door de robot is er meer tijd over om voor de koeien en kalveren te zorgen en kunnen de Kooikers zelf gewassen verbouwen. En om gewassen te kunnen verbouwen, heb je water nodig.
Soms denken burgers dat boeren niet zuinig zijn. ‘’Maar water dat wij sproeien over het land, wat de burgers dan zien als waterverspilling, dat is gewoon oppervlaktewater uit de sloot‘’ vertelt Nico. Zoals zovelen zijn ook de Kooikers al generaties lang boer. In alles wat zij doen komt naar voren hoe verantwoordelijk zij zich voelen voor hun dieren. ‘’Als je dat niet echt voelt dan ben je niet een echte boer denk ik’’, deelt Nico. ‘’Je ziet ook wel dat het klimaat verandert. Dat vind ik het ergste wat je kan overkomen, dat je dieren geen eten hebben.’’ De dreigende droogte is niet direct een gevaar voor de koeien van Nico en Annet. ‘Wij hebben onze eigen bron. Als er een drinkwatertekort zou ontstaan, waar wel over gesproken wordt, zou je er dus voor kunnen kiezen om je eigen water op te gaan waarderen door het te filteren.’’
‘’Je hebt geen recht om boer te zijn. Zolang onze producten gekocht worden dan kúnnen we boer zijn.’’ - Nico Kooiker
Achter de stallen bevindt zich de werkplaats. De donkere hal, gevuld met gereedschap en over de jaren heen verzamelde onderdelen en stof, oogt wat grauw. Maar de mannen die er aan het werk zijn lijken daar geen last van te hebben. Christiaan Bondt (Bondt Agro Consult) en Arjan Janknegt (Rivilus), die Nico komen helpen installeren, werken gestaag aan de waterverdelers. Die zorgen er straks voor dat de druk van het water, dat door het druppelirrigatiesysteem wordt gepompt, wordt verlaagd. Eén is er vastgemaakt aan de geleefde bankschroef, op de werktafel liggen er nog een paar; tussen loze onderdelen en stukken gereedschap. Groen met zwarte buizenstelsels met wat kabels. Zonder technische achtergrond kun je er niet veel van maken. ‘Met druppelirrigatie komt alles een beetje bij elkaar; efficiënt water geven, constant vochtig houden, het water wordt beter benut’, vertelt Christiaan. Het is volgens hem goed om de grond vochtig te houden, dan blijft het bodemleven actief. ’’Een waterkanon is steeds droog en weer nat, daarmee heb je een efficiëntie van maximaal 65%. Met druppelirrigatie is dat tot wel 95%.’’
Druppelirrigatie
De vraag naar drinkwater zal tot 2030 blijven stijgen. Door klimaatverandering, verontreiniging (RIVM) en slecht waterbeheer (NOS) staat het aanbod onder druk. Regionaal komen er al tekorten voor, zo ook in het Vechtdal. Bij een nationaal watertekort wordt het drinkwater verdeeld. De landbouwsector is dan een van de eersten waarop gekort wordt. Nico en Annet willen voorkomen dat hun koeien zonder eten en drinken komen te zitten. Ze laten daarom druppelirrigatie aanleggen tussen een deel van hun gewas. Dit bewateringssysteem moet ervoor zorgen dat de oogst in geval van droogte niet mislukt. Zo hopen ze hun 120 koeien van voer te voorzien en efficiënter met water om te gaan.
Goed omgaan met water is lastig. ‘’We zijn in Nederland te goed geweest in het water afvoeren, boeren ook’’, uit Nico. ‘’We hebben het land ingedeeld op het afvoeren van water.’’ Daarom is Nederland gevoeliger voor droogte en watertekorten. Hij probeert daar nu verandering in te brengen door zijn water beter te benutten. Zonder druppelirrigatie kun je, vertelt Nico, niet tegen de droogte op sproeien. ‘’Als je dat voor 20 hectare wil realiseren moet je constant met een flinke installatie sproeien. Na twee dagen moet je dan alweer opnieuw beginnen. Met dat schrale zonnige weer is het [water] zo weer weg. Daarom zijn wij met die druppelirrigatie begonnen.’’
Installatie
Niet veel verderop, aan de andere kant van de stallen, worden de laatste loodjes gelegd aan de machine die de druppelslangen in de grond moet gaan leggen. Intussen is ook buurman Gerrit aan komen waaien. Zijn zoon Marcel komt vaak helpen wanneer hij vrij is, ook nu. Gerrit kijkt naar de creatie van Nico en de andere mannen. Een aanhangsysteem dat de rollen met druppelslangen in de juiste banen moet leiden, letterlijk. Het bouwwerk hangt aan zíjn tractor. Die is nodig vanwege zijn smallere banden. Daarmee wordt het gewas niet beschadigd. Een Ford 4000, uit 1965. Hij is pas felblauw geverfd. Arjan komt aanlopen en moet er even een fotootje van maken. ‘Toch een mooi ding’.
Nico keert zich tot het bouwwerk achter de Ford 4000. Er moet nog wat worden aangepast dus pakt hij de slijptol erbij. Terwijl hij nog aan het finetunen is halen de andere mannen met boeren beleid het karton en plastic van de rollen slang. Er wordt stiekem bij elkaar gespiekt.
De rollen hangen op staanders boven het frame. Die leunen nu teveel naar voren. Er volgt wat discussie en gerommel over hoe het op te lossen. De sfeer is gemoedelijk en de mannen lachen. Er is besloten; de staanders worden vastgelast. Binnen no-time heeft Nico het materiaal bij elkaar. Hij werkt snel en precies. ‘’Niet te lang kijken hè, anders krijg je lasogen’’ grapt hij.
Het is tijd voor een eerste testrit. Nico staat erop dat Marcel rijdt. Die klimt op de tractor en rijdt naar het maïsveld. Nico geeft hem aandachtige instructies en moedigt hem aan. Het gerommel van het landbouwvoertuig is nét niet luid genoeg om elkaar niet meer te verstaan. Inmiddels heeft zo’n beetje iedereen zich bij de tractor verzameld.
Het tafereel wordt aandachtig bekeken. Zodra de tractor op de juiste plek staat worden de rollen iets afgerold en worden de druppelslangen met steekpennen in de grond vastgemaakt. Arjan richt zich tot Nico: ‘’Heb jij een [meet]lintje bij?’’ Twee grove handen reiken naar de zakken in zijn blauwe overal. Ook de rest checkt nu zijn zakken. Nico loopt zonder iets te zeggen weg om er een te halen maar dat lijkt voor de rest vanzelfsprekend.
Het gerommel van de tractor overstijgt het overleg: ‘’7cm’’, kun je er nét uit opmaken. De geleiders moeten op de juiste hoogte staan. Die slepen straks door de grond zodat er ruimte is voor de slangen. Erachter zijn klepjes gemonteerd, die moeten het zand weer over de slangen heen schuiven.
Het moment is daar. Marcel start de tractor en rijdt een stukje door. ‘’Ze gaan niet diep genoeg!’’ roept Nico. De tractor stopt en er wordt weer afgesteld. Er heerst een ongedwongen sfeer. Terwijl de mannen doorpuzzelen vliegen er zwaluwen over. Het hoge gras rondom het veld ritselt in de wind. Af en toe passeert er een vlaag van de mestgeur. Tijd voor de tweede ronde. Het systeem werkt nog niet naar behoren en de tractor stopt weer. Er wordt hard geprakkiseerd, gewezen en overlegd. De derde ronde. Plots stapt Nico bovenop de rechter geleider. Zo gaat die dieper de grond in. ‘’Tringgg, tringgg!’’ Zo vlug als hij erop stapte, springt hij er ook weer vanaf om de telefoon aan te nemen.
Het testen duurt nu al aan tijdje. Verleden jaar is er iemand ingehuurd om de boel te installeren, nu hebben ze de machine zelf gemaakt. ‘’Dan kun je er vanuit gaan dat het niet gelijk goed gaat’’ vertelt Annet, terwijl ze van een afstandje kijkt wat de mannen allemaal uitspoken.
Nico komt aanlopen met twee blokken hout. Hij is nog steeds aan de telefoon. De blokken drukken de geleiders net iets dieper de grond in. Dan hoeft Nico er niet op te staan. Het systeem lijkt goed te werken. Arjan roept: ‘’kan wel een versnellinkje hoger!’’. De meute loopt met de tractor mee. Ditmaal met een behoorlijke vaart.
Achter elke geleider loopt iemand. Nico begint al snel als een soort eendje achter die van hem aan te schuiven. Er wordt gegluurd naar de baas van het veld en het duurt niet lang voordat de rest zijn voorbeeld volgt. De mannen schuiven met hun voeten het zand over de slangen heen. Dat zou de machine eigenlijk zelf moeten doen. Het trio is in volle focus. Binnen enkele minuten zijn ze aan de overkant van het veld.
Toen Nico en Annet verleden jaar besloten om voor het eerst druppelirrigatie aan te leggen, wist niemand dat het zo’n extreem droog jaar zou worden. ‘’Als we toen niet die druppelirrigatie hadden gehad dan hadden we kale maissprietjes gehad zonder kolf. Dan was die oogst echt mislukt.’’ De andere boeren vonden hem eerst niet goed wijs. Lachend imiteert hij: ‘’eeuuhh, viefhonderd euro! En wat mot je met die rotzooi? Straks kun je ze weggooin’ Nou. Helemaal waar. Je moet echt wat meer opbrengst hebben anders kan het niet uit’’ lacht Nico. Druppelirrigatie is namelijk niet goedkoop. Rechts van de ‘focusgroep’, zo’n vijftig meter verderop, bekijkt een deel van de koeien het tafereel. De rest huppelt vrolijk door het veld. Er valt vast wat te halen want de meesten beginnen te rennen richting de stallen.
Nico en Arjan werken aan een oplossing voor het eendenschuifprobleem. In een mum van tijd hebben ze van metalen kettingen en balkjes drie sleepkettingen gemaakt. Nu bepalen waar ze precies moeten komen. Het is even stil… ‘’Eem naar de bankschroef.’’ Met slijptol en kettingen in de hand gaat Nico weer naar de werkplaats toe. Nu moet het écht goed gaan.
Vooruit
Nico, Arjan en Christiaan zijn nog bezig. De rest is afgedropen. Nico heeft plots een ingeving. Hij heeft nog wat liggen. Een onderdeel dat het zand weer over de slang heen ‘schept’. Die kettingen waren misschien dus niet nodig geweest… De energie is er duidelijk uit en Nico voelt het aan. ‘’Koffie?’’ stelt hij voor. Arjan kijkt hem aan; ‘’weet je wat we doen Nico? We rijden een stukje terug, dan maken we ‘t rolletje ff op en dán even wat drinken. Dan maken we ‘t spul d’r op en weer door.’’ Het is duidelijk tijd voor koffie want dat verhaal ging Nico net iets te snel. Ook Christiaan is er niet helemaal bij met zijn gedachten ‘’Wat is nu het plan?’’ vraagt hij. Arjan heeft geen zin om zich een derde keer te herhalen en antwoordt simpelweg ‘’ff rolletje opmaken.’’ Nico lacht en trekt een guitig gezicht. De laatste ronde voor de koffiepauze loopt niet zoals gepland. Zodra Nico begint te rijden vliegt de eerste steekpen de lucht in en zwiept hevig heen en weer. De druppelslang sleept gestaag mee. Arjan rent achter het spulletje aan om de situatie te redden. Hij heeft amper steekpen één in de grond geknald eer dat steekpen twee de lucht in gaat. Nico lacht erom en vindt het allemaal wel prima.
Na de koffiepauze wordt er nog een paar keer getest. Nico ziet het positief in. Het lijkt erop dat de installatie de volgende keer in één keer gelegd kan worden. ‘’Als de machine eenmaal werkt ligt het met een uurtje of vier er wel in.’’ Wanneer ze weer verder gaan? Dat staat nog niet in de planning. ‘’Dat is het gemak van boeren, je kan wel schuiven’’ zegt Nico met een lach op zijn gezicht.
Of alle gedoe het hem waard is? Nico denkt dat alle boeren wel hun best doen en willen bezuinigen op water. ‘’Boeren zijn er echt wel mee bezig’’. Het zou volgens hem wel goed zijn als meer boeren met druppelirrigatie bezig zouden gaan. Hij heeft er de moeite wel voor over. Nico tovert een lach op zijn gezicht en vertelt over een tijdje geleden… Hij was vóór zonsopkomst op pad: ‘’Er was niemand op de weg. Er kwamen alleen melktanks, brokboeren en mestauto’s voorbij. Toen dacht ik: eigenlijk zijn die boeren toch wel een beetje aparte lui.’’ Hij glimlacht. ‘’Heel het land ligt nog te slapen en wij zijn de eersten die op dat moment aan ‘t werk zijn. En we krijgen nog een boel commentaar ook. En we gaan nog door ook. Ik denk dat heel veel mensen dat niet door hebben.’’