Natuurgebieden in het Vechtdal hebben de afgelopen decennia grote veranderingen doorgemaakt op het gebied van biodiversiteit. Het Vechtdal omvat 5.200 hectare, hiervan is door allerlei menselijke activiteiten een groot deel aan gebied met natuurwaarde achteruitgegaan. Niet alleen de Vechtdalse natuur heeft het moeilijk. De algehele Nederlandse natuur staat er slecht voor. Deskundigen omschrijven de situatie als dramatisch.
Biodiversiteit is de verscheidenheid aan soorten op aarde. Denk daarbij aan dieren, planten en insecten die in verschillende gebieden bestaan. Doordat er verschillende soorten zijn, blijft de natuur in evenwicht. In 2020 meldde het CBS dat Nederland een groot biodiversiteitsverlies heeft sinds de afgelopen honderd jaar. Het Planbureau voor de Leefomgeving en Compendium voor de Leefomgeving bevestigen dat met cijfers. In 1900 daalde de Nederlandse biodiversiteit ruim 40%, tot ongeveer 15% in 2000. Momenteel ligt de daling op 13,9% sinds 2010. Dit verlies is vooral te zien bij het aantal insecten, wat de afgelopen dertig jaar met 75% afnam. Bovendien staan sinds twee jaar haas, konijn en spitsmuis op de Rode Lijst(1) van bedreigde zoogdieren in Nederland.
Biodiversiteit Vechtdal
In 1992 werd er door het bureau van Natuur en Landschap een rapport uitgebracht, het ISP-onderzoek Vechtdal, dat de achteruitgang van de biodiversiteit in Vechtdal in kaart bracht. In het Vechtdal bestaan er totaal 54 bedreigde plantensoorten. De onderzochte locaties bestaan voor 90% uit graslanden, waarvan de groeiplaatsen minimaal twee bedreigde plantensoorten bevat. Daarnaast zijn er sinds 1976 achttien broedvogelsoorten uit het Vechtdal achteruitgegaan of zelfs verdwenen. Hiervan stonden er al zes op de Rode Lijst, zoals de goudplevier en de lachstern. Tot slot is in heel Vechtdal verarming opgetreden. Verarming van natuur houdt simpelweg in dat het achteruitgaat. In de laatste veertig jaar is er totaal 140 hectare verarmd. Natura 2000Al jaren staat de biodiversiteit in Europa onder druk. Daarom werd in 2001 tijdens een bijeenkomst van de Europese Raad besloten om de natuurbescherming ook op Europees niveau aan te pakken. Het doel was om het verlies aan plant- en diersoorten tegen 2020 te stoppen en zo veel mogelijk te herstellen. Nederland heeft totaal 162 Natura 2000-aanmeldingen gedaan. Er zijn meerdere natuurgebieden in het Vechtdal die toebehoren tot het Europese netwerk van Natura 2000.
Ommen
Naast het herstel en de bescherming door middel van Natura 2000, wordt de biodiversiteit op andere manieren door de mens een handje geholpen. Denk aan maaibeheer van bermen en bloemenranden langs akkers. Ook in Ommen werden dit soort acties ondernomen. Op 18 november werden er globaal 200.000 botanische bloembollen aangeplant op 38 plantlocaties in de gemeente Ommen. Het planten van bloembollen vormt een eerste stap naar meer biodiversiteit in gemeente Ommen. Dit is mogelijk doordat deze botanische bloembollen zichzelf kunnen vermeerderen door uitzaai of het vormen van broedbollen.
Lemelerberg
Daarnaast verdwijnen er jaarlijks honderden hectares bos voor nieuwe natuur, in het voordeel van biodiversiteit. Zoals op de Lemelerberg. In 2020 werden daar bomen gekapt, zodat er heide voor in de plaats kon komen. De Lemelerberg valt onder het netwerk van Natura 2000 en dus wordt het behoud van biodiversiteit beschermd. “We willen daar dat heidelandschap terugbrengen, omdat bepaalde planten en dieren die juist dát type landschap nodig hebben”, vertelt Eveline van der Vliet, woordvoerder van Natura2000 Lemelerberg.
“Natura 2000 is één van de antwoorden op het biodiversiteitsverlies”
Klimaatverandering
Het is logisch dat je je afvraagt of het kappen van bomen in strijd is met de klimaatproblematiek. De bomen nemen CO2 op en daarom zouden er zo min mogelijk bossen gekapt moeten worden. Dit probleem is actueel en lijkt misschien urgenter. Waar geef je dan voorrang aan? Natura 2000 is gericht op gebieden waar we zuinig op moeten zijn, zoals het heidegebied op de Lemelerberg. Dat soort gebieden krijgen voorrang op klimaatproblematiek. “Dat is een keuze”, zegt Eveline. “De bomen moeten weg om nog kwetsbaardere natuur te kunnen redden die ook daadwerkelijk alleen dáár groeit.”
Verder mag er volgens de Nederlandse wet- en regelgeving niet zomaar bos gekapt worden zonder vergunning. Het is zelfs een Europese afspraak. “Zonder de klimaatcrisis mag je ook niet zomaar ontbossen”, vertelt van der Vliet. “Voor Natura 2000 is een uitzondering gemaakt. Bomen die in dit kader worden gekapt, mogen zonder vergunning worden weggehaald.”
Die uitzondering van Natura 2000-gebieden heeft een compensatiestreven. Voor iedere boom die gekapt wordt in het belang van nieuwe natuur, moet een nieuwe boom terugkomen. In Overijssel wordt 1.400 hectare aan bos dat sinds 2017 is gekapt, gecompenseerd. Dat is maar liefst 40% van het totaal van 3.400 hectare aan bomen.
De Sahara in Ommen
In 2020 werd ook het Natura 2000-gebied ‘De Sahara’ bij Ommen ontbost voor het herstel van biodiversiteit. Boswachter Nico Arkes legt in een artikel van RTV Oost uit waarom dat werd gedaan. “Bomen zijn essentieel in de strijd tegen klimaatverandering, natuurlijk. Maar het is nodig om het leefgebied van kwetsbare planten en dieren te verbeteren. We vergroten hiermee de biodiversiteit.”
Sprookje
Het ontbossen van bepaalde gebieden in Vechtdal draagt dus bij aan het herstel van de biodiversiteit. “Maar het is géén sprookje waarin het áltijd goed afloopt. De biodiversiteitscrisis is een mondiaal probleem. Met het ondersteunen van de biodiversiteit in één gebied of land ben je er niet. Dit kun je alleen duurzaam oplossen als je het op wereldwijde schaal aanpakt, en ook de oorzaken”, legt Eveline uit. “Anders is het als dweilen met de kraan open.” Desondanks heeft ze goede hoop. “Ik ben overtuigd van het nut van de Natura 2000-maatregelen. In veel gebieden waar we de biodiversiteit herstellen, zien we vooruitgang en herstel. Dat is nog geen garantie dat ‘het allemaal goed afloopt’, maar je mag er het beste van verwachten.”
‘Never ending battle’
Kortom, we zijn allemaal onderdeel van de natuur en we behoren allemaal tot biodiversiteit. Samen moeten we zorgen dat we dit in stand kunnen houden, anders heeft het ook gevolgen voor ons als mensen. Hoe we dit moeten voorkomen, is een lastig vraagstuk. Het bevat niet één antwoord. We kunnen op zijn minst de waarde en het belang van de natuur inzien. We maken er immers zelf ook deel van uit. Op welke manier dan ook, het is belangrijk om gemotiveerd te blijven om de natuur te ondersteunen, al lijkt het soms een never ending battle.